معرفی لوله بارانی یا لوله مه پاش کشاورزی و کاربردهایش

لوله بارانی تحولی نوین در آبیاری مدرن کشاورزی

لوله بارانی که با نام لوله مه پاش کشاورزی نیز شناخته می‌شود، یکی از پیشرفته‌ترین و مقرون‌به‌صرفه‌ترین تجهیزات در سیستم‌های آبیاری تحت فشار محسوب می‌شود. این فناوری با هدف آبیاری یکنواخت و پوشش کامل سطح مزرعه طراحی شده و نقش انکارناپذیری در صرفه‌جویی مصرف آب و افزایش راندمان محصولات کشاورزی ایفا می‌کند. در این مقاله جامع از شرکت فوکا تجارت دامون به بررسی کامل لوله مه پاش، ویژگی‌های فنی، کاربردهای گسترده و نحوه استفاده بهینه از این سیستم می‌پردازیم.

لوله بارانی یا لوله مه پاش کشاورزی چیست؟

لوله بارانی که با نام‌های لوله مه پاش، رین فلت، لوله بارانی سیار و لوله سوراخدار بارانی نیز شناخته می‌شود، از انواع لوله‌های انعطاف‌پذیر و تاشو است که جهت استفاده در سیستم‌های آبیاری بارانی استفاده می‌شود. این لوله‌ها، از جنس پلی‌اتیلن هستند که روی بدنه، روزنه‌هایی با فواصل مشخص دارند که آب همانند بارش باران از آ‌ن‌ها خارج می‌شود. عموما شعاع پاشش لوله بارانی مشکی رنگ، ۲/۵ تا ۳ متر می‌باشد.

لوله‌های بارانی از انواع سیستم‌های آبیاری بارانی محسوب می‌شوند که بدون نیاز به استفاده از آبپاش، آب را به صورت یکنواخت در سراسر زمین کشاورزی توزیع و مصرف آب را بهینه می‌کنند. همچنین به عنوان یک سیستم آبیاری کم‌هزینه و مقرون‌به‌صرفه شناخته می‌شوند. با استفاده از لوله بارانی، کشاورزان می‌توانند منابع آب را بهتر مدیریت کنند و تولید محصول را افزایش دهند.

این محصول در دسته سیستم‌های آبیاری بارانی قرار می‌گیرد و برخلاف نوار تیپ که برای آبیاری قطره‌ای استفاده می‌شود، کل سطح زمین را به صورت یکنواخت آبیاری می‌کند. لوله‌های بارانی برای چالش‌های آبیاری مدرن یک راه‌حل پایدار و کارآمد به شمار می‌روند.

مشخصات فنی لوله بارانی یا لوله مه پاش

برای درک بهتر ویژگی‌های این محصول، لازم است با مشخصات فنی آن آشنا شویم:

جنس و ساختار

لوله مه پاش کشاورزی از جنس پلی اتیلن (PE) با کیفیت و مقاوم در برابر اشعه UV ساخته می‌شود. این ماده باعث انعطاف‌پذیری بالا، مقاومت در برابر پوسیدگی و طول عمر قابل توجه لوله می‌شود.

سایزهای متداول

• ۱ اینچ (۳۲ میلی‌متر) – مناسب برای فضاهای کوچک
• ۱.۵ اینچ (۵۰ میلی‌متر) – پرکاربردترین سایز
• ۲ اینچ (۶۳ میلی‌متر) – برای مزارع بزرگ
• ۲.۵ اینچ (۷۵ میلی‌متر) – برای پروژه‌های صنعتی

فشار کاری و دبی خروجی

• فشار کارکرد بهینه: ۰.۶ تا ۱.۵ بار
• دبی خروجی: ۱۰۰ تا ۵۰۰ لیتر در ساعت به ازای هر ۱۰۰ متر
• شعاع پاشش: ۳ تا ۴ متر از هر طرف لوله

مزایای استفاده از لوله مه پاش کشاورزی

استفاده از این لوله‌ها در سیستم آبیاری کشاورزی مزایای زیادی دارد. در ادامه به مهم‌ترین ویژگی‌ها و مزایا اشاره می‌کنیم:

۱. یکنواختى پخش بالا

پارامتر یکنواختى توزیع آب در مزرعه، پارارمتر بسیار مهمى در ارزیابى آبیارى است. با توجه به ماهیت انواع سیستم‌هاى آبیارى میزان یکنواختى توزیع آب در مزرعه متفاوت خواهد بود، سیستم آبیارى بارانى کلاسیک به دلایلى مانند بادبردگى ذاتا نمى تواند یکنواختى پخش را در مزرعه ایجاد نماید. در استفاده از لوله بارانی با قطر و فاصله کم روزنه‌ها، فشار کارکرد پایین سیستم و نحوه چیدمان روزنه‌ها بر روى لوله سبب شده است تا الگوى پاشش آب به صورت خطى انجام شود و یکنواختى پاشش بالایى را ایجاد کند.

۲. کاهش هزینه هاى تجهیزات، لوازم و اجراى سیستم آبیارى

در استفاده از لوله بارانی بسیارى از تجهیزات مورد استفاده در سیستم آبیارى بارانى کلاسیک حذف خواهد شد (از قبیل آبپاش ، شیر خودکار ، رایزر و کمربند) و از آنجایى که در لوله بارانی، آب مستقیما از منافذ توزیع مى شود، هزینه‌ى تامین تجهیزات آبیارى کاهش محسوسى مى یابد.

۳. کاهش تبخیر در حین آبیارى

همواره میزان تبخیر حین آبیارى در زمان پاشش، ارتباط مستقیمى با فشار کارکرد سیستم و تولید قطرات آب دارد. به طورى که هر چقدر فشار شبکه کم‌تر باشد قطرات درشت‌ترى تولید شده و احتمال تبخیر کم‌تر خواهد شد. در استفاده از لوله بارانی نسبت‌به سیستم‌هاى آبیارى کلاسیک قطر ذرات تولید شده بسیار درشت‌تر بوده به‌طورى که قطرات با قطر بیش از ۵ میلى متر تولید شده در صورتى که در سیستم‌هاى آبیارى تحت فشار در حین خروج آب از نازل آبپاش قطراتى تا حدود چند میکرون نیز تولید مى شوند که باعث تبخیر آن قطرات مى‌شود.

۴. مقاومت بالا در برابر نور خورشید، سرما و گرما

در لوله بارانی یا لوله مه پاش کشاورزی به‌دلیل استفاده از مواد پلى‌اتیلن نرم، تحمل دماهاى بالا و پایین را دارا مى‌باشد و همچنین مقاومت بالایى در برابر آسیب‌هاى ناشى از تابش مستقیم نور خورشید را دارد.

۵. نصب سریع و آسان

نصب، راه اندازى و کاربرد لوله بارانی بسیار آسان بوده و نیاز به دوره‌هاى آموزشى خاصى ندارد و هزینه تعمیر و نگهدارى آن بسیار ناچیز است. وجود تنوع اتصالات در روش‌هاى آبیارى موجود همواره محدودیت‌هایى در پیشبرد اجراى پروژه‌های با زمان طولانى ایجاد مى‌کند. لوله بارانی به علت ماهیت نوارى خود به راحتى در سطح مزرعه پهن شده و نیازمند اتصالات متنوع نمى‌باشد همچنین به‌راحتى مى‌توان با یک یا دو نیروى کارگرى ساده روزانه سطحى معادل ۲ تا ۳ هکتار را اجرا نمود.

۶. کاهش تلفات بادبردگى

یکى از مشکلات اساسى در بهره‌بردارى از سیستم آبیارى بارانى کلاسیک بادبردگى مى‌باشد که به میزان قابل توجهى تلفات آب را بالا مى‌برد به‌طورى که مى‌بایست در مناطق بادخیز از اجراى سیستم‌هاى آبیارى بارانى کلاسیک اجتناب نمود. در لوله‌های بارانی با توجه به آبیارى در ارتفاع کم تلفات بادبردگى را بسیار کاهش مى‌دهد.

۷. عدم نیاز به سیستم فیلتراسیون

وجود روزنه‌هایی با قطر ۰/۵ تا ۱ میلی‌متر بر روى یک سطح مقطع صاف و بدون شیارهاى مارپیچ عملا عدم نیاز این سیستم به فیلتراسیون را تضمین مى‌کند. در این سیستم سه وضعیت در رابطه با ذرات معلق ایجاد مى شود. در حالت اول ذرات کوچک تر از قطر منافذ است که به راحتی از محل منافذ خارج می‌شود. در حالت دوم که ذرات بزرگ تر از قطر منافذ است، به انتهاى لوله هدایت و در آنجا انباشته  می‌شوند. در حالت سوم که قطر ذرات برابر قطر منافذ مى‌باشد، ذرات در روزنه گیر افتاده که در پایان آبیارى با فشار منفى و مکش داخل شبکه به داخل لوله برمى‌گردد و در آبیارى بعدى به انتهاى خط منتقل خواهد شد.

۸. قابلیت جمع آورى، حمل و انبارش آسان

نوارهاى پهن این سیستم به راحتى قابل جمع آورى و حمل است و با توجه به اینکه حجم زیادى را اشغال نخواهد کرد قابلیت انبارش مناسبى دارد و عملا با توجه به ماهیت نوارى و قابلیت جمع آورى آسان، نصب مجدد آن با رعایت اصول فنى براى چندین بار امکان پذیر مى‌باشد.

۹. کاربرد در اراضى خرد و کلان

حدود ۸۰ درصد از اراضى زراعى ایران خرده مالکى هستند که امکان اجراى سیستم‌هاى آبیارى مکانیزه شامل بارانى کلاسیک و سنترپیوت را محدود مى‌نماید. باتوجه به برخى معایب سیستم آبیارى تیپ این سیستم نیز محدودیت هاى خود را دارد اما آبیاری با لوله بارانی یا مه پاش کشاورزی با توجه به مزایاى زیادى که برشمرده شد قابلیت کاربرد در اراضى خرد و کلان کشاورزى با هزینه پایین را نیز دارد که مزیت مهمى محسوب مى‌شود.

۱۰. کاربرد در باغات جهت آبشویى

بخش نسبتا قابل توجهى از خاک‌هاى کشور داراى شورى بیش از حد تحمل گیاهان مختلف مى‌باشد. آبشویى خاک یکى از راهکارهاى اساسى به منظور کاهش شورى خاک است که نیاز به آبیارى نسبتا سنگینى دارد و در مزارع و باغاتى که داراى پستى و بلندى‌هاى زیاد و سطح غیر مسطح بوده از سیستم‌هاى آبیارى موضعى که منجر به تجمع نمک در ناحیه ریشه مى‌شود استفاده می‌گرد. استفاده از لوله بارانی یا لوله مه پاش کشاورزی راهکار بهینه و ارزان قیمت براى ایجاد سیستم موقت آبیارى به منظور آبشویى این نوع مزارع و باغات مى‌باشد.

۱۱. صرفه‌جویی و استفاده بهینه از آب

یکی از مزایای اصلی استفاده از لوله بارانی، راندمان بالای آن از نظر مصرف آب است. برخلاف روش‌های مرسوم که در آن‌ها از طریق تبخیر یا رواناب، آب هدر می‌رود، لوله بارانی آب را مستقیما به ریشه گیاهان هدایت می‌کند. این روش از مقدار آب کمتری استفاده می‌کند و هدررفت را به حداقل می‌رساند که می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های ماهانه شود.

کشاورزانی که از لوله بارانی استفاده می‌کنند، میزان بهره‌وری آب بالاتری خواهند داشت. این موضوع در شرایط کم‌آبی کشور به ویژه در فصل تابستان، که صرفه‌جویی در مصرف آب امری ضروری است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. استفاده از مقادیر کم آب اما به دفعات بیشتر، به حفظ سطح مطلوب رطوبت خاک کمک می‌کند و در نتیجه عملکرد و کیفیت محصول را بهبود می‌بخشد.

۱۲. کاهش هزینه‌های نگهداری

استفاده از سیستم لوله بارانی معمولا در مقایسه با سیستم‌های سنتی کم‌زحمت‌تر است. نگهداری منظم مانند تمیز کردن لوله‌ها و بررسی نشتی بسیار مهم اما ساده است. اگر کشاورزان از مشکلاتی مانند گرفتگی و موارد دیگر جلوگیری کنند، مجبور به انجام تعمیرات یا تعویض‌های گران‌قیمت نخواهند شد. از طرفی نگهداری از لوله بارانی ماهیت ساده‌ای دارد که کشاورزان اغلب می‌توانند خودشان بدون نیاز به تعمیرکار، تعمیر و نگهداری لوله ها را انجام دهند. به این ترتیب، نیروی کار خارجی به حداقل می‌رسد و در عین حال هزینه‌های مربوط به نگهداری کاهش می‌یابد.

۱۳. تطبیق‌پذیری و سازگاری

لوله‌های بارانی با انواع خاک و محصولات مختلف سازگار هستند که این امر تطبیق‌پذیری و قابلیت استفاده از آن‌ها را در محیط‌های کشاورزی مختلف افزایش می‌دهد. این سازگاری به کشاورزان این امکان را می‌دهد که از این لوله در محصولات و فصول مختلف استفاده کنند و راندمان آبیاری ثابتی را تجربه کنند.

۱۴. افزایش بازده محصولات کشاورزی

با استفاده کارآمدتر از آب و کاهش تنش آبی روی گیاهان، محصولات سالم‌تر و بهتر رشد می‌کنند. این امر می‌تواند منجر به سودآوری بیشتر شود و به جبران هزینه‌های اولیه کمک کند.

کاربردهای گسترده لوله بارانی کشاورزی

آبیاری گیاهان ساقه کوتاه

مهمترین کاربرد لوله مه پاش کشاورزی برای محصولاتی مانند زعفران، توت فرنگی، پیاز، هویج و انواع سبزیجات برگی است.

آبیاری گیاهان متراکم

برای آبیاری محصولاتی مانند یونجه، شبدر و سایر گیاهان علوفه‌ای که تراکم کشت بالایی دارند بسیار مناسب است.

آبیاری محصولات غده‌ای و ریشه‌ای

از این لوله می‌توان برای آبیاری سیب‌زمینی، چغندر، کلم و سایر محصولات ریشه‌ای استفاده کرد.

آبیاری اولیه و خاکاب

در مزارع دیم جهت انجام عملیات قبل از کشت و ایجاد رطوبت اولیه در خاک کاربرد دارد.

استفاده در گلخانه‌ها

به دلیل سهولت نصب در ارتفاع، برای آبیاری انواع کشت‌های گلخانه‌ای در ابعاد مختلف قابل استفاده است.

لوله بارانی برای چه گیاهانی مناسب است؟

• گیاهانی با پایه و ساقه کوتاه همانند زعفران
• انواع سبزیجات مثل کاهو، هویج، پیاز و…
• گیاهانی با تراکم زیاد مثل یونجه

لوله بارانی برای چه گیاهانی مناسب نیست؟

• برخی از گیاهان نسبت به پاشش مستقیم آب روی گل یا برگ حساس هستند همانند:
• گیاهان حساس به قارچ و بیماری‌های برگی
• گیاهان دارای برگ‌های پهن
• گیاهان دارای ریشه‌های سطحی

در این گیاهان آب پس از پاشش، محیط مرطوبی را فراهم می‌کند که کاهش فتوسنتز، ایجاد لکه‌های برگی، یا رشد قارچ و بیماری‌های باکتریایی را به همراه دارد.

راهنمای نصب و راه‌اندازی سیستم لوله بارانی

تجهیزات مورد نیاز

به ازای هر خط از لوله بارانی در زمین، شیرآلات و اتصالات زیر مورد نیاز است:

• کمربند لوله نخدار یا کمربند پلی اتیلن: بسته به نوع لوله خطوط اصلی، کمربند مناسب انشعاب‌گیری را انتخاب کنید.
• شیر توپی: پس از کمربند، از انواع شیر توپی دسته فلزی یا دسته پلیمری می‌توان استفاده کرد تا با آن بتوان جریان سیال را از ابتدای خط لوله کنترل کرد. در صورت استفاده از کمربند لی‌فلت، نیازی به استفاده از مغزی نیست اما در کمربندهای پلی‌اتیلن باید قبل از شیر توپی از مغزی (به همراه تفلون برای آب‌بندی بهتر) استفاده نمود.
• سرشیلنگی: استفاده از سرشیلنگی باکیفیت برای اتصال لوله بارانی به شیر توپی الزامیست چراکه عدم آب‌بند و بروز هرگونه نشتی می‌تواند سبب خسارت به سیستم و هدررفت آب شود.

مراحل نصب

نصب و راه‌اندازی مناسب برای به حداکثر رساندن مزایای لوله بارانی کشاورزی بسیار مهم است. هنگام اجرای سیستم آبیاری با لوله بارانی، کشاورزان باید ۳ مورد مهم را در نظر گیرند:

• ارزیابی زمین کشاورزی: اولین قدم در نصب لوله بارانی، ارزیابی زمین کشاورزی است. این ارزیابی شامل بررسی نوع خاک، نیازهای محصول و طرح‌بندی زمین کشاورزی برای طراحی یک سیستم آبیاری موثر است.
• بررسی نوع محصول: همانطور که بالاتر توضیح داده شد، لوله بارانی برای برخی گیاهان مناسب نیست. در نتیجه باید قبل از طراحی سیستم، نوع محصول مد نظر قرار گیرد.
• طراحی سیستم: بر اساس ارزیابی موقعیت مکانی، یک سیستم لوله‌کشی بارانی طراحی می‌شود. این طراحی شامل تعیین محل لوله‌ها، منبع آب و اتصالات لازم می‌شود. کشاورزان باید طراحی سیستم لوله بارانی خود را با دقت انجام دهند تا از توزیع یکنواخت آب در مزارع خود اطمینان حاصل کنند.

نکات مهم در نصب لوله مه پاش کشاورزی

• در حین نصب توجه شود که روزنه‌های لوله حتما رو به بالا قرار گیرند.
• انتهای لوله بارانی در آخر خط باید کور شود. برای این منظور می‌توان لوله را گره زد یا از کورکن لی فلت استفاده نمود.
• پس از نصب لوله‌های بارانی، شیر فلکه‌ها را باز کرده تا داخل لوله به خوبی شستشو داده شود.

نحوه جمع آوری و نگهداری لوله بارانی

کشاورزان در هنگام استفاده از لوله بارانی باید به صورت دوره‌ای نشتی، گرفتگی و سایر مشکلات را بررسی کنند و به موقع به آن‌ها رسیدگی کنند تا از ایجاد اختلال در انتقال آب جلوگیری شود. تمیز نگه داشتن لوله می‌تواند به حفظ جریان مداوم آب و افزایش طول عمر سیستم کمک کند.

پس از اتمام فصل زراعی، نوبت جمع آوری رین پایپ‌ها می‌رسد. لوله‌های بارانی همانند سایر لوله‌های انعطاف‌پذیر، جمع‌آوری و انبارش راحتی دارند. این لوله‌ها پس از پایان فصل زراعی، به طور کامل از آب خالی و به صورت رول جمع‌آوری می‌شوند. به همین دلیل در انبارداری فضای زیادی را اشغال نمی‌کنند. این لوله‌ها باید در محیطی خشک و به دور از آفتاب مستقیم خورشید نگهداری شوند.

سوالات متداول در مورد لوله بارانی

قیمت لوله بارانی مشکی رنگ چقدر است؟

لوله های بارانی بسته به کیفیت ساخت و مواد اولیه به کار گرفته شده می‌توانند قیمت متفاوتی داشته باشند. اما در کل هزینه زیادی ندارند و مقرون‌به‌صرفه هستند.

آیا می‌توان از لوله بارانی برای گندم و جو استفاده کرد؟

عموما از لوله بارانی برای محصولاتی نظیر گندم و جو استفاده نمی‌شود زیرا استفاده از این محصول در گندم می‌تواند سبب ریزش سنبله شود و زمینه مناسب جهت ایجاد آلودگی و انواع بیماری‌ها را فراهم آورد.

آیا می‌توانم لوله‌های آبیاری بارانی را خودم نصب کنم؟

بله استفاده از این لوله ها بسیار آسان و بدون دردسر است چرا که نیاز به مهارت خاصی ندارد و به راحتی می‌توان آن‌ها را با استفاده از اتصالاتی که بالاتر ذکر شد، به خطوط اصلی متصل کرد.

چه سایز لوله‌ای برای من مناسب است؟

انتخاب قطر مناسب لوله‌های آبیاری بارانی نقش بسیار مهمی در کارایی سیستم آبیاری دارد. انتخاب قطر نادرست می‌تواند باعث مشکلاتی مانند افت فشار، توزیع نابرابر آب و مصرف بی‌رویه انرژی شود

• هرچه مساحت زمین بیشتر باشد، نیاز به لوله‌های با قطر بزرگ‌تر برای تأمین آب وجود دارد. در زمین‌های بزرگ کشاورزی یا باغات وسیع، لوله‌های با قطر بزرگ‌تری استفاده می‌شود تا آب به‌طور یکنواخت توزیع شود.
• نیاز آبی گیاهان نیز می‌تواند بر انتخاب قطر لوله‌ها تأثیر بگذارد. گیاهانی که نیاز به آب بیشتری دارند (مثل درختان میوه یا صیفی‌جات) معمولاً به لوله‌های با قطر بزرگ‌تر نیاز دارند تا مقدار بیشتری آب به آن‌ها برسد.
• هر چه طول لوله‌ها بیشتر باشد، افت فشار بیشتری در سیستم ایجاد می‌شود. در این شرایط، لوله‌های با قطر بزرگ‌تر انتخاب می‌شوند تا از افت فشار جلوگیری شود و آب به‌طور یکنواخت توزیع گردد.
• نوع و کیفیت منبع آب (آب شور، آب دارای ناخالصی) می‌تواند بر قطر لوله‌ها تأثیر بگذارد. آب شور یا آب دارای ذرات معلق ممکن است نیاز به لوله‌هایی با قطر بزرگ‌تر داشته باشد تا احتمال گرفتگی لوله‌ها کاهش یابد.

جمع‌بندی نهایی

لوله بارانی یا لوله مه پاش کشاورزی با قیمت مناسب، نصب آسان و توانایی ایجاد پوشش یکنواخت آبی، گزینه‌ای ایده‌آل برای آبیاری محصولات ساقه‌کوتاه، متراکم و غده‌ای است. این سیستم با وجود برخی محدودیت‌ها، به دلیل مزایای فراوان و مقرون‌به‌صرفه بودن، توانسته است جایگاه ویژه‌ای در کشاورزی مدرن پیدا کند.

انتخاب این سیستم باید با توجه به نوع محصول، شرایط آب و هوایی، کیفیت آب و بودیه موجود انجام شود. در صورت انتخاب و استفاده صحیح، لوله مه پاش می‌تواند گامی بلند در جهت کشاورزی پایدار و مدیریت بهینه منابع آبی باشد. با به کارگیری این فناوری، نه تنها در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود، بلکه کیفیت و کمیت محصولات نیز به طور چشمگیری بهبود می‌یابد.